اوایل امسال بود که شنیدم در پاسپورت پناهندگان سیاسی، در برابر واژه آلمانی تابعیت Staatsangehoerigkeit عنوان «جمهوری اسلامی ایران» قید می‌شود. بر اساس کنوانسیون ژنو در مورد امور پناهندگی، تمامی‌مشخصات در این پاسپورت‌ها باید به دو زبان انگلیسی و فرانسوی نیز آورده شود و این در حالیست که برای «تابعیت» در این دو زبان از واژه «ملیت» استفاده شده و در برابر Nationality وNationalité یعنی در برابر ملیت ایرانیان، عنوان «جمهوری اسلامی ایران» نوشته می‌شود.
نامه به اداره خارجی‌ها
من که خود پس از سال‌ها باید برای تمدید پاسپورتم مراجعه می‌کردم، درتاریخ ۶ مارس بدون آنکه بدانم برای اعتراض به کدام نهاد مسئول باید مراجعه کرد، نامه‌ای به شرح زیر برای اداره خارجی‌ها و کارمندی که مسئولیت تمدید پاسپورت پناهندگی مرا بر عهده داشت، نوشتم:
«من در روز سه شنبه چهارم ماه مارس برای تمدید گذرنامه خود به شما مراجعه کردم و روز ۸ آوریل آن را دریافت خواهم کرد.
در رابطه با عنوان تابعیت شنیده‌ام که در گذرنامه برخی از ایرانیان نه کلمه «ایرانی» بلکه عنوان «جمهوری اسلامی ایران» قید شده است.
از شما و همکارانتان خواهش می‌کنم به این موضوع توجه بفرمایید که من و بسیاری از ایرانیان که هنوز دارای چنین گذرنامه‌هایی هستند، به مثابه دگراندیشان سیاسی باید جمهوری اسلامی را ترک می‌کردیم. تابعیت و ملیت ما «ایرانی» است و نه «جمهوری اسلامی ایران». من شخصا به حکومت کنونی ایران هیچ احساس تعلقی ندارم و مطلقا مایل نیستم عنوان رژیم جمهوری اسلامی در گذرنامه من قید شود. من متعلق به این حکومت نیستم.
نه تنها از نظر سیاسی، بلکه از نظر زبان نیز عنوان «جمهوری اسلامی ایران» در برابر تابعیت ما صحیح نیست. تابعیت افراد نه با رژیم یک کشور بلکه با خود آن کشور تعریف می‌شود صرف نظر از اینکه چه شکلی از حکومت و یا چه رژیمی بر آن کشور حاکم باشد.
خواهش می‌کنم در برابر تابعیت من لطفا فقط کلمه «ایرانی» را قید بفرمایید.
به خاطر توجه و همدلی‌تان سپاسگزارم.»
هنگامی‌که حدود یک ماه بعد برای دریافت گذرنامه تمدیدشده خود مراجعه کردم، دیدم عنوان «جمهوری اسلامی ایران» در برابر تابعیت دارنده گذرنامه نوشته شده است. در گفتگویی که با کارمند یادشده داشتم، و به آن در مقاله «تابعیت ما «ایرانی» است و نه «جمهوری اسلامی ایران»* پرداخته‌ام، وی گفت که باید به وزارت کشور و چاپخانه دولتی آلمان مراجعه کنم.
من در بازگشت، برای اینکه به طور فردی اقدام نکرده باشم، با کانون پناهندگان سیاسی در برلین تماس گرفتم و پس از گفتگو با آقای حمید نوذری قرار شد کانون در این زمینه اقدام کند. در عین حال در ای‌میلی به یکی از اعضای حزب سبزها ابراز امیدواری کردم که حزب آنها از اقدامات ما پشتیبانی کند. وی مرا راهنمایی کرد که با کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل نیز تماس بگیرم.
نامه به کمیسیاریای عالی امور پناهندگی
من از طریق تلفن نتوانستم مستقیم با مسئولان کمیساریای عالی پناهندگان شعبه برلین تماس بگیرم و قرار شد مسئله را در ای‌میلی با آنها مطرح کنم، که پس از مطالعه دقیق کنوانسیون ژنو مصوبه ۲۸ ژوییه ۱۹۵۱ ای‌میل زیر را (۲۹ آوریل ۲۰۰۸) برای دو تن از مسئولان کمیساریای یادشده در برلین فرستادم:
«دلیل این پرسش من، پاسپورت پناهندگی من است. من ایرانی هستم و از هجده سال پیش صاحب این گذرنامه هستم و در ماه مارس امسال باید این گذرنامه را تمدید می‌کردم.
در گذرنامه جدید، در برابر تابعیت من عنوان «جمهوری اسلامی ایران» قید شده است در حالی که در گذرنامه‌های قدیمی‌اصلا تابعیت صاحب گذرنامه نوشته نمی‌شد و در گذرنامه‌های جدید هم تا آغاز سال ۲۰۰۸ کلمه «ایرانی» قید می‌گشت.
صرف نظر از اینکه عنوان «جمهوری اسلامی ایران» برای من به عنوان یک پناهنده سیاسی مطلقا قابل قبول نیست و آن را توهینی به خود می‌شمارم، می‌خواهم بدانم آیا قید تابعیت در گذرنامه‌هایی که بر اساس کنوانسیون ژنو صادر می‌شوند، به طور کلی با مفاد حقوقی این کنوانسیون مطابقت دارند یا خیر.
از پاسخ سریع شما بسیار خوشحال خواهم شد.
پی‌نویس: تابعیت آلمانی‌ها نیز «جمهوری فدرال آلمان» نیست. درست همان گونه که تابعیت سوئدی‌ها یا اسپانیایی‌ها «سلطنت مشروطه سوئد» و یا «سلطنت مشروطه اسپانیا» خوانده نمی‌شود».
روز ۷ ماه مه ای‌میل زیر را از سوی مسئولان این کمیساریا در برلین دریافت کردم:
«در رابطه با پرسش شما ابتدا این موضوع را متذکر می‌شویم که صدور و تحویل گذرنامه‌های پناهندگی در اختیار کشورهاست و کمیساریای عالی پناهندگی سازمان ملل اساسا هیچ دخالتی در این زمینه ندارد. بر این اساس با توجه به پرسش شما ذیلا به اطلاع می‌رسانیم:
- قید تابعیت در پاسپورت پناهندگان
پاسپورت پناهندگی که بر اساس ماده ۲۸ کنوانسیون پناهندگی ژنو باید امکان سفر را به دیگر کشورها فراهم آورد (به استثنای کشور مبدأ) در عین حال باید حاوی هویت دارنده گذرنامه باشد. از این زاویه، قید تابعیت به نظر کمیساریای عالی پناهندگی سازمان ملل دارای اهمیت می‌باشد تا یک پناهنده اساسا از حمایت کشوری که تابعیت آن را دارد و یا تا کنون در آن ساکن بوده است، نتواند استفاده کند و به این ترتیب نتواند به آن باز گردد. به این ترتیب، قید تابعیت از یک سو در خدمت اطلاع‌رسانی و از سوی دیگر جهت حمایت از خود پناهنده است.
- عنوان جمهوری اسلامی ایران
عنوان «جمهوری اسلامی ایران» عنوان رسمی در زبان اداری جمهوری فدرال آلمان است. شما می‌توانید تازه‌ترین عناوین رسمی‌کشورهای مختلف را در ضمیمه این ای‌میل و هم چنین در سایت وزارت امور خارجه بخوانید.
از آنجا که ما کپی پاسپورت شما را در اختیار نداریم، نمی‌توانیم درباره اطلاعاتی که در زمینه قید تابعیت در پاسپورت خود در اختیار ما گذاشته‌اید، قضاوت کنیم. بر اساس آنچه شما با ما در میان نهاده‌اید، اساسا مشکلی در قید این عنوان نمی‌بینیم، چرا که تابعیت شما به هر حال در جای خود باقیست و قید آن عنوان برای شما با توجه به پناهندگی شما، مطلقا موجب ضرر و زیان نیست بلکه در خدمت حمایت از شماست. چنانچه شما همچنان در رابطه با قید عنوان مزبور در گذرنامه خود به توضیح نیاز دارید، خواهشمندیم مستقیم با اداره‌ای که آن را صادر کرده است تماس بگیرید».
از آنجا که این پاسخ نشان می‌داد این نهاد هیچ مسئولیتی در این زمینه ندارد و در عین حال خبر ندارد که در صفحه دیگری از گذرنامه پناهندگان در آلمان قید می‌شود که صاحب گذرنامه حق سفر به «ایران» (در اینجا دیگر نمی‌نویسند: جمهوری اسلامی ایران!) را ندارد، بنابراین لازم نیست با آوردن نام «جمهوری اسلامی» در جای غلط آن را تأمین کرد، از ادامه تماس با آن که بی فایده می‌بود خودداری کردم.
نامه کانون پناهندگان به نماینده حزب سبزها
در همان ماه آوریل (۲۳ آوریل) آقای حمید نوذری مسئول کانون پناهندگان سیاسی در برلین، در نامه‌ای به آقای ولفگانگ ویلاند نماینده حزب سبزها در پارلمان آلمان چنین نوشت:
«آقای ویلاند گرامی،
در هفته‌های اخیر ما با مشکلی از سوی وزارت کشور آلمان روبرو شده‌ایم: ایرانیانی که به عنوان پناهنده سیاسی در آلمان به رسمیت شناخته می‌شوند، و هم چنین پناهندگان قدیمی که پاسپورت‌های‌شان تمدید می‌شود، به ناگاه در برابر تابعیت خود به جای «ایران» یا «ایرانی» عنوان «جمهوری اسلامی ایران» را می‌یابند. جای تعجب دارد که عنوان یک حکومت در برابر تابعیت قید می‌شود. در پاسخ پرسش‌های مکرر ما از مسئولان مربوطه در ایالت‌های مختلف گفته شد که آنها هیچ ربطی به این مسئله ندارند و همه چیز در مسئولیت وزارت کشور قرار دارد. صرف نظر از بعد سیاسی مسئله که نام یک حکومت سرکوبگر به عنوان تابعیت قید می‌شود، به نظر ما این موضوع از نظر اصولی نیز غلط است چرا که نام یک حکومت در برابر «ملیت» و یا «تابعیت» کشوری نوشته می‌شود که به طور طبیعی «ایران» و یا «ایرانی» باید باشد و تا پایان سال ۲۰۰۷ بر اساس اسناد خودتان چیزی جز این نبوده است.
از شما خواهش می‌کنم ارزیابی خودتان را از این موضوع به عنوان سخنگوی سیاست داخلی با ما در میان بگذارید».
بیش از یک ماه بعد در تاریخ ۰۲ ژوئن آقای تیلو فوکس همکار علمی‌آقای ویلاند به آقای نوذری می‌نویسد:
«مطمئنا شما منتظر پاسخی از سوی ما به پرسش خود هستید. موضوع مشکل‌تر از آن است که به نظر می‌رسد: اداره مهاجرت و پناهندگی هر نوع مسئولیتی را از خود سلب می‌کند و ادارات ایالتی می‌گویند که «از بالا» دستور دریافت کرده‌اند. و «کاملا آن بالا» یعنی وزارت کشور پس از گذشت چهار هفته و تلفن‌های مکرر هنوز مسئولی را از سوی خود برای گفتگو معرفی نکرده‌اند که بتواند و یا بخواهد پاسخی به ما بدهد. اینک آقای ویلاند مسئله شما را به طور کتبی برای دولت فرستاده است و احتمالا تا پایان این هفته پاسخی دریافت خواهیم کرد. مسلم است که ما این پاسخ را بلافاصله پس از دریافت، از طریق سایت نمایندگان در اختیار شما قرار دهیم داد. با تشکر فراوان از صبر شما و همراه با سلام‌های دوستانه».
نامه کانون پناهندگان به نماینده حزب سوسیال دمکرات
آقای نوذری مشابه آن نامه را در تاریخ ۰۶ ماه مه برای آقای سباستیان اداتی رییس کمیته مسائل داخلی پارلمان نیز فرستاد و روز ۱۳ ماه مه این پاسخ را از وی دریافت نمود:
«من با نظر شما موافق هستم که عنوان «جمهوری اسلامی ایران» به عنوان تابعیت نامناسب است. به نظر من عنوان درست «ایرانی» است. این امر در عین حال با عناوینی که وزارت امور خارجه زیر عنوان «فهرست عناوین دولتی برای استفاده در زبان اداری جمهوری فدرال آلمان» منتشر کرده است، مطابقت دارد.
من از آقای دکتر شویبله، وزیر کشور، خواهش کرده‌ام درباره این موضوع ما را مطلع سازند. به محض اینکه جوابی به من داده شود، که بنا به تجربه می‌دانم مدتی طول خواهد کشید، نتیجه را در همین جا [سایت نمایندگان پارلمان] به اطلاع شما خواهم رساند».
بیش از یک ماه بعد، در تاریخ ۱۸ ژوئن آقای سباستیان اداتی نامه قبلی خود را چنین تکمیل می‌کند:
«برای تکمیل آنچه در ۱۳ ماه مه در پاسخ به پرسش شما در تاریخ ۰۶ مه نوشتم، به اطلاع شما می‌رسانم همان گونه که گفته بودم، پاسخی از پتر آلتمایر معاون پارلمانی وزیر کشور برای من رسیده است.
من بخش‌هایی از این پاسخ را در زیر نقل می‌کنم:
(…) به دلیل وضوح [در صدور پاسپورت‌ها] ، از اواسط سال ۲۰۰۷ در گذرنامه‌هایی که بر اساس قوانین مربوط به خارجی‌ها در آلمان صادر می‌شوند، برای ملیت نه شکل توضیحی آن (مانند ایرانی یا آفریقای جنوبی) بلکه عنوان رسمی‌حکومتی که در عین حال نشان دهنده تابعیت افراد است در شکل اختصاری به کار می‌رود تا از هر نوع اشتباه جلوگیری شود چرا که در غیر این صورت برای مثال قید تابعیت برای کره‌ای‌ها باید به شکل «کره شمالی‌ای» یا «کره جنوبی‌ای» باشد. مشکل مشابهی در مورد قید تابعیت کسانی پیش می‌آید که از کنگو می‌آیند. در این مورد نیز از عنوان جمهوری کنگو و یا جمهوری دمکراتیک کنگو استفاده می‌شود. در حال حاضر این تنها راه روشن در این زمینه است.
لیستی زیر عنوان «فهرست کشورها در استفاده اداری در جمهوری آلمان فدرال» در اختیار چاپخانه دولتی آلمان قرار گرفته است که این چاپخانه برای هر کشور از این عناوین در شکل اختصاری آنها استفاده می‌کند. این فهرست، عناوین رسمی‌کشورها و یک کد اختصاری سه حرفی را بر اساس مقررات بین‌المللی در بر می‌گیرد. بر اساس این فهرست، در پاسپورت‌هایی که بر اساس قوانین مربوط به خارجی‌ها در آلمان صادر می‌شوند، چاپخانه آلمان برای تابعیت ایرانیان از عنوان «جمهوری اسلامی ایران» استفاده می‌کند (…)».
به این ترتیب نماینده حزب سوسیال دمکرات (یکی از دو حزب حاکم در ائتلاف دولتی) پس از اینکه در نخستین نامه خود حق را به کانون پناهندگان داده و عنوان «جمهوری اسلامی ایران» را «نامناسب» تشخیص داده بود، ترجیح داد با ارسال پاسخی که از وزارت کشور دریافت کرده بود، موضوع را خاتمه یافته تلقی کند.
پرسش کانون پناهندگان از نماینده حزب سبزها
آقای نوذری یک بار دیگر در تاریخ ۲۰ ژوئن دو روز پس از دریافت این نامه با آقای ویلاند نماینده حزب سبزها که هنوز پاسخی از وی نرسیده بود تماس گرفته و می‌نویسد:
«من در ماه ۲۰۰۸ از شما درباره تابعیت پناهندگان ایرانی پرسیدم. آیا هنوز پاسخی از وزارت کشور دریافت نکرده‌اید؟»
چهار روز بعد (۲۴ ژوئن) آقای ویلاند چنین پاسخ می‌دهد:
«خوشحالم پس از مدتها نامه نگاری با این مسئول و آن مسئول و این اداره و آن اداره، سرانجام می‌توانم پاسخی به پرسش شما بدهم.
همان گونه که می‌دانید در ماه اوت ۲۰۰۷ سلسله قوانینی در رابطه با مهاجران و پناهندگان تغییر یافتند، و یا بهتر بگویم، بدتر شدند. از این مجموعه می‌توان به مقررات جدید اتحادیه اروپا در مورد گذرنامه‌های جدید و ثبت مشخصات بیولوژیک اشاره کرد. تا کنون این گونه بود که یک نمونه چاپی در اختیار مسئولان اداره خارجی‌ها قرار می‌گرفت تا خودشان مشخصات مربوط به دارنده گذرنامه را در آن تایپ کنند. از زمانی که تغییرات جدید پیاده می‌شوند، تمامی‌گذرنامه‌ها توسط چاپخانه فدرال آلمان چاپ می‌شوند. از همین رو لازم بود مقررات قانونی در این زمینه تنظیم شود. در این مقررات قید شده است که در برابر «تابعیت» افراد باید عنوان رسمی‌کشور قید شود و نه آن گونه که تا کنون رایج بوده، صفاتی مانند «ایرانی» که از نظر دستور زبان نیز صحیح بوده است. عنوان رسمی کشورها در فهرستی از سوی وزارت امور خارجه در اختیار چاپخانه قرار گرفته است. یعنی عنوانی که حکومت‌ها خود را به آن می‌خوانند.
دولت آلمان مشکلاتی را که درباره تابعیت برخی از کشورها که وجود داشته است، به عنوان دلیل این تغییر ذکر می‌کند از جمله تابعیت «کره‌ای‌ها» و «کنگویی‌ها». این موضوع به ویژه در رابطه با تاریخ خود آلمان بسیار عجیب است چرا که سال‌های طولانی مسئولان آلمان قید تابعیت «آلمانی» را برای هر دو کشور جمهوری فدرال آلمان [آلمان غربی] و جمهوری دمکراتیک آلمان [آلمان شرقی] به کار می‌بردند. این امر نه تنها ناخواسته نبود، بلکه راه نجاتی بود برای اینکه مجبور نباشند تابعیت جمهوری دمکراتیک آلمان را به رسمیت بشناسند.
ظاهرا کسی به این نکته فکر نکرده است کسانی که به دلیل پیگرد سیاسی از ایران و کشورهای دیگر از جمله در آلمان بسر می‌برند، اتفاقا درست به همین دلیل است که کشورشان به یک «جمهوری اسلامی» و یا نظامی مشابه تبدیل شده است.
من این موضوع را که شما بر همین اساس از پذیرفتن این عنوان خودداری می‌کنید و نمی‌خواهید در آلمان به «تابعیت» چنین رژیمی‌در آیید، درک می‌کنم. من تلاش می‌کنم تا این مقررات تغییر پیدا کند».
گذشت زمان در این نامه نگاری‌ها و مشکلاتی که در گرفتن پاسخ از مسئولان وجود دارد، نشان می‌دهد تا چه اندازه باید صبورانه این موضوع را پیگیری کرد. انتظار می‌رود پس از پایان تعطیلات تابستانی بتوان بار دیگر در تماس با مسئولانی که قول پیگیری داده‌اند، برای این تغییر تلاش کرد. آنچه مسلم است، این است که عنوان «جمهوری اسلامی ایران» در پاسپورت پناهندگان باید تغییر کند و تا انجام این تغییر، باید به تلاش خود ادامه داد حتی اگر بسی بیش از این به زمان نیاز داشته باشد.
خرداد ۱۳۸۷
